Setjum milljarða kostnað á ís

Evrópusambandið hefur sett sér metnaðarfulla stefnu í loftslags- og sjálfbærnimálum. Hluti af þeirri stefnu eru nýlegar reglur sem kalla á ítarlegri og gagnsærri upplýsingagjöf fyrirtækja um umhverfisáhrif og samfélagslega ábyrgð. Þekktust þeirra eru Taxonomy (flokkunarreglugerðin) sem þegar er komin í íslensk lög og CSRD (sjálfbærnireikningsskilatilskipun) sem er í undirbúningi. Ísland er skuldbundið til að innleiða þessar reglur í gegnum EES-samninginn.

Hugmyndin er góðra gjalda verð, að samræma upplýsingagjöf og minnka líkur á grænþvotti, en mistök voru gerð hjá ESB. Umfangið er of mikið og kostnaðurinn við innleiðingu og eftirfylgni er fyrir vikið gríðarlegur. Ekki bætti óvissan sem fylgdi innleiðingunni úr skák og spyrja má hvort aðilar, sem sáu gróðatækifæri í háu flækjustigi og miklu umfangi, hafi mögulega keyrt góða hugmynd um koll. Þá bætir ekki að innleiðing á Íslandi er of víðtæk og þar af leiðandi samkeppnishamlandi ofan á annað.

Við innleiðingu á flokkunarreglugerðinni í íslensk lög þá gekk Ísland lengra en nauðsyn krafði, svokölluð gullhúðun varð til. Það þýðir að fleiri fyrirtæki þurfa að upplýsa samkvæmt reglunum hér, með tilheyrandi auknum kostnaði, en sambærileg fyrirtæki í flestum öðrum ESB og EES-löndum. Það hefur áhrif á samkeppnishæfni íslenskra fyrirtækja og skapar óþarfa flækjustig í ársreikningum. Skynsamlegt er að endurskoða þessa innleiðingu í gegnum 66. grein laga um ársreikninga þannig að hún samræmist viðmiðum ESB og íslensk fyrirtæki standi jafnfætis öðrum í álfunni.

Innan ESB er nú hávær umræða um að minnka þessa regluverksbyrði á fyrirtæki. Í því samhengi voru bandormstillögur til einföldunar á regluverki, Omnibus, kynntar til sögunnar og innleiðing sett á ís eða stop the clock eins og það er kallað. Markmið þeirra er að draga úr kostnaði og flækju sem fylgir þessari nýju upplýsingagjöf. Þar með fækki fyrirtækjum sem falli þar undir um hvorki meira né minna en 80%. Ástæðan er einföld: Fyrirtæki í Evrópu, sérstaklega lítil og meðalstór, eru að upplifa að regluverkið sé of umfangsmikið og kostnaðarsamt. Samkeppnishæfni Evrópu er í húfi. Frá því að bandormstillögurnar komu fram þá hafa jafnvel heyrst kröfur um að ekki sé nægilega langt gengið til að minnka byrðina, meira þurfi til.

Eitt af upprunalegu viðmiðum var að CSRD myndi taka til fyrirtækja með fleiri en 250 starfsmenn. Miðað við það falla um 300 fyrirtæki á Íslandi þar undir. Ef bandormurinn verður samþykktur í núverandi mynd, þar sem reglurnar ná til fyrirtækja með yfir 1.000 starfsmenn, þá er líklegt að þessi herta upplýsingaskylda í ársreikningum taki til um 10 íslenskra fyrirtækja.

Áætlaður kostnaður við innleiðingu og rekstur er mismikill eftir stærð félaga og hvort þau eru skráð á markað eða ekki. Mestur kostnaður leggst á fjármálafyrirtæki. Miðað við smærri og meðalstór óskráð fyrirtæki, sem er stærstur hluti þessara 300 íslenskra fyrirtækja sem upprunaleg viðmið CSRD taka til, þá hafa erlendir aðilar áætlað innri og ytri kostnað upp á um 50 milljónir króna yfir 5 ára tímabil í innleiðingu og árlegan rekstur. Ávinningur er vissulega fyrir hendi, en hann er óáþreifanlegri.

Ef við skoðum þennan 50 milljóna króna kostnað og færum upp á 300 fyrirtæki á Íslandi þá nemur heildarkostnaður, með óljósum ávinningi, um 15 milljörðum króna. Þetta eru fjárhæðir sem geta haft afgerandi áhrif á samkeppnisstöðu íslenskra fyrirtækja, sérstaklega í alþjóðlegum samanburði þar sem fyrirtæki þurfa ekki að lúta sömu kröfum.

Landsvirkjun hefur til dæmis nú þegar ráðist í undirbúning og rekstur fyrir flokkunarreglugerðina og CSRD og kostað til tugum milljóna króna, eingöngu til ytri aðila, og þá er ekki meðtalinn tími starfsfólks.

Ein birtingarmynd þessa er sú að við hjá Landsvirkjun sáum að með innleiðingu CSRD stefndi í að ársreikningur félagsins færi úr um 70 blaðsíðum í yfir 200 síður, og í okkar tilfelli bæði á íslensku og ensku. Það krefst gífurlegrar vinnu og tíma að koma slíku heim og saman, með óljósu virði fyrir lesendur ársreikningsins. Hættan er að upplýsingasöfnun verði ómarkviss og dragi úr aðalmarkmiði upplýsingagjafar í ársreikningi, að auka gagnsæi.

Bandormstillögur þær sem koma nú frá ESB eru til mikilla bóta en koma ekki til af góðu. Gjalda þarf varhug við innleiðingu á CSRD hér á landi. Við megum ekki horfa til þess að herða reglurnar í átt að upprunalegum viðmiðum heldur fylgja betrumbótum ESB og sleppa gullhúðun.

Landsvirkjun er sannarlega ekki á móti upplýsingagjöf um sjálfbærni. Þvert á móti, við erum stolt af því að vinna endurnýjanlega orku og taka ábyrgð á áhrifum okkar á umhverfi og samfélag. En upplýsingagjöf þarf að fara fram með skynsemi og með tilliti til raunverulegs ávinnings, skiptir þá einu hvort það eru fjárhagstölur eða aðrar.

Við munum halda áfram að hafa skýran fókus á þeim áhrifum og ávinningi sem starfsemi okkar hefur á umhverfi, samfélag og þjóðarhag. Við forgangsröðum og birtum upplýsingar um mikilvæga þætti eins og við höfum gert um árabil í ársreikningi í samræmi við gildandi lög og reglur. Við höfum rýnt til gagns og stefnum áfram að gagnsæi og öflugri upplýsingagjöf um framvindu í ársreikningi og ársskýrslu fyrirtækisins.

Það er jákvætt að CSRD hefur ekki enn verið formlega innleidd hér á landi, það gefur tækifæri til að læra af mistökum annarra og innleiða með varkárni án gullhúðunar. Við höfum þegar gengið lengra með flokkunarreglugerðina en regluverk ESB krefst. Það þarf að laga það með því að endurskoða og breyta 66. grein laga um ársreikninga.

Við verðum að spyrja okkur: Erum við að tryggja samkeppnishæfni íslensks atvinnulífs?

Það er ekki spurning um hvort við eigum að vinna að sjálfbærni, öll framsækin fyrirtæki gera það, heldur hvernig fyrirtæki koma upplýsingum áleiðis. Við eigum að leggja áherslu á árangur og ábyrgð í umhverfismálum og framlag til samfélagsins og velsældar þess, en forðast ónauðsynlegan kostnað og skjalavinnu sem þjónar litlum tilgangi. Grunnstef bandormstillagna ESB, Omnibus, er einmitt að auka samkeppnishæfni. Það ætti Ísland að taka til fyrirmyndar.

Greinin birtist fyrst í Viðskiptablaðinu 25. júní 2025.